آهن یک ماده مغذی ضروری است که در تولید گلبول های قرمز سالم (RBC) نقش بسزایی دارد. اهن در واقع بخش مهمی از ساختمان هموگلوبین محسوب می شود. هموگلوبین، پروتئینی است که در گلبول‌های قرمز یافت می شود و اکسیژن را از طریق خون به سایر قسمت‌های بدن، منتقل می‌کند. آزمایش آهن سرم، میزان آهن موجود در سرم خون را اندازه گیری می کند.
serum iron چیست؟
فهرست عناوین صفحه:
ازمایش سرم خون در بیشتر موارد با ازمایشات تکمیلی آهن، مانند فریتین سرم، ترانسفرین و ظرفیت اتصال به آهن (TIBC) اندازه‌گیری می‌شوند و نتایج انها با هم تفسیر می شوند تا به تشخیص دقیق تری برسیم. بدن نمی تواند آهن مورد نیاز خود را تولید کند و باید آن را از غذاهایی که می خوریم یا از مکمل ها جذب کند.
پس از دریافت و جذب، اهن با اتصال به ترانسفرین (پروتئینی که توسط کبد تولید می شود)، به سراسر بدن منتقل می شود. در افراد سالم، بیشتر آهن جذب شده به هموگلوبین موجود در داخل گلبول های قرمز وارد می شود. باقیمانده به صورت فریتین یا هموسیدرین در بافت ها ذخیره می شود و مقادیر کمی هم برای تولید پروتئین های دیگر مانند میوگلوبین و برخی آنزیم ها استفاده می شود. زمانی که سطح آهن برای رفع نیازهای بدن کافی نباشد، سطح آهن خون کاهش می یابد و بدن در این صورت از ذخایر اهن استفاده می کند و از این رو نیز ذخایر آهن بدن نیز کاهش می یابد.
در برخی بیماری ها مانند بیماری سلیاک بدن حتی توانایی جذب آهن دریافت شده از مواد غذاهایی مصرف شده را از دست می دهد. برخی شرایط مانند دوران بارداری یا کودکی و بیماری های که باعث دفع خون از بدن می شود مانند زخم معده و یا سرطان روده بزرگ نیاز بدن به اهن افزایش می یابد.
مقدار ناکافی آهن ذخیره شده و یا ازاد موجود در جریان خون ممکن است در نهایت منجر به کم خونی فقر آهن (کاهش هموگلوبین) شود. معمولا در مراحل اولیه کمبود آهن هیچ علائمی در فرد دیده نمی شود. اما اگر فردی سالم باشد و طی یک دوره زمانی طولانی کم خونی ایجاد شود، علائم قبل از کاهش هموگلوبین خون به زیر حد طبیعی به صورت زیر ظاهر می شود.
- خستگی
- ضعف،
- سرگیجه
- سردرد
- رنگ پریدگی پوست
از طرف دیگر نیز مقدار بالای آهن می تواند برای بدن سمی باشد. سطح آهن خون و ذخیره آهن زمانی افزایش می یابد که آهن بیشتری نسبت به نیاز بدن جذب شود. جذب بیش از حد آهن می تواند منجر به تجمع تدریجی و آسیب به اندام هایی مانند کبد، قلب و پانکراس شود. بیماری هموکروماتوز، یک بیماری ژنتیکی که در آن جذب آهن بدن بیش از حد انجام می شود حتی اگر ان فرد یک رژیم غذایی ساده داشته باشد. همچنین اگر فردی بیش از مقدار توصیه شده آهن مصرف کند، جذب آهن بدن بیش از حد انجام می شود.
آزمایش آهن سرم چه کاربردی دارد؟
آزمایش آهن سرم برای اندازه گیری میزان آهن موجود در گردش خون (آهنی که به ترانسفرین خون متصل است)، استفاده می شود. این نوع ازمایش همراه با سایر آزمایشات دیگر اهن مانند ازمایش فریتین، ترانسفرین، میزان اشباع ترانسفرین و ازمایش ظرفیت کل اتصال به آهن (A Total Iron-Binding Capacity (TIBC)) برای تشخیص کمبود یا مقدار بیش از حد آهن و یا جهت بررسی علت اصلی کم خونی استفاده می شود.
Fe در آزمایش خون چیست؟
آهن عنصری حیاتی برای بدن بوده که نقش مهمی در تولید گلبول های قرمز خون دارد. این گلبول ها وظیفه انتقال اکسیژن به سلول های بدن را بر عهده دارند. آزمایش آهن خون، میزان آهن موجود در سرم خون را اندازه گیری و به تشخیص برخی بیماری ها مانند کم خونی فقر آهن کمک می کند. در این آزمایش مقدار آهن موجود در خون با واحد میکروگرم در دسی لیتر یا میکرومول در لیتر بیان می شود.
پزشکان معمولا برای تشخیص کم خونی، ارزیابی وضعیت تغذیه ای، بررسی علت خستگی مزمن و نظارت بر درمان برخی بیماری ها، آزمایش آهن را تجویز می کنند. نتایج این آزمایش به همراه سایر آزمایش های مرتبط مانند فریتین و ظرفیت کل اتصال آهن به پزشک در پیدا کردن مشکل و درمان مناسب کمک می کند.
سطح پایین آهن خون می تواند نشانه کم خونی فقر آهن، خونریزی های مزمن، سوء تغذیه، بیماری های التهابی روده و برخی بیماری های مزمن دیگر باشد. از طرف دیگر سطح بالای آهن خون نیز می تواند خطرناک باشد و به بیماری هایی مانند هموکروماتوز منجر شود. به همین دلیل تفسیر نتایج آزمایش آهن باید توسط پزشک متخصص انجام شود.
پایین بودن آهن در آزمایش خون
گلبول های قرمز خون وظیفه انتقال اکسیژن به سلول های بدن را بر عهده دارند. زمانی که سطح آهن خون پایین باشد به معنای آن است که بدن به اندازه کافی آهن برای تولید گلبول های قرمز سالم ندارد. این وضعیت معمولا با کم خونی همراه است.
کم خونی فقر آهن شایع ترین نوع کم خونی بوده و می تواند علائمی مانند خستگی، ضعف، رنگ پریدگی پوست، تنگی نفس، سرگیجه و سردرد را به همراه داشته باشد. همچنین افراد مبتلا به کم خونی فقر آهن ممکن است میل به خوردن مواد عجیب و غریب مانند خاک، یخ، کاغذ و گچ داشته باشند که به ان سندروم پیکا گفته می شود.
درمان کمبود آهن معمولا شامل مصرف مکمل های آهن و اصلاح رژیم غذایی است. در برخی موارد ممکن است برای درمان علت زمینه ای کمبود آهن، مانند خونریزی یا بیماری های روده به درمان های دیگری نیز نیاز باشد.
بالا بودن Iron در آزمایش خون
آهن با اینکه یک عنصر حیاتی برای بدن است با این حال مانند بسیاری از مواد مغذی دیگر، آهن نیز در مقادیر زیاد مضر است. زمانی که سطح آهن خون بالاتر از حد طبیعی باشد به معنای آن است که بدن آهن بیشتری نسبت به نیاز خود ذخیره کرده که این وضعیت می تواند نشانه ای از اختلالات مختلفی باشد.
علت بالا بودن آهن در آزمایش خون چیست؟
بالا بودن Fe در آزمایش خون می تواند علل مختلفی داشته باشد. شایع ترین علت بالا بودن آهن خون یک بیماری ارثی به نام هموکروماتوز است. در این بیماری بدن آهن را بیش از حد جذب کرده و این آهن اضافی در اندام هایی مانند کبد، قلب و لوزالمعده ذخیره می شود.
در بیمار آنمی همولیتیک گلبول های قرمز خون زودتر از حد معمول تخریب می شوند و بدن برای جایگزینی آن ها آهن بیشتری جذب می کند. همچنین مصرف بیش از حد مکمل های آهن به صورت خودسرانه و بیش از حد می تواند به افزایش سطح آهن خون منجر شود.
برخی بیماری های کبدی می توانند بر نحوه متابولیسم آهن در بدن تاثیر بگذارند. همچنین افرادی که به طور مکرر خون دریافت می کنند، ممکن است سطح آهن خون آن ها افزایش یابد.
علائم بالا بودن آهن خون چیست؟
در مراحل اولیه بالا بودن آهن خون ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد. اما با پیشرفت بیماری علائمی مانند خستگی، ضعف، درد مفاصل، درد شکم، کاهش وزن، تغییر رنگ پوست و دیابت ممکن است بروز کنند.
برای تشخیص بالا بودن آهن خون پزشک علاوه بر آزمایش آهن، آزمایش های دیگری مانند فریتین و ظرفیت کل اتصال آهن را نیز تجویز می کند. همچنین ممکن است انجام بیوپسی کبد برای تایید تشخیص ضروری باشد.
عوارض بالا بودن آهن خون
همانطور که گفته شد تجمع بیش از حد آهن در بدن می تواند مضر باشد. زمانی که سطح آهن خون به طور قابل توجهی افزایش می یابد، این عنصر می تواند در اندام های مختلف بدن رسوب کرده و به آن ها آسیب برساند. این وضعیت که اغلب با هموکروماتوز مرتبط است، می تواند عوارض جدی و حتی کشنده ای را به دنبال داشته باشد. در زیر به برخی از عوارض اصلی بالا بودن آهن در خون اشاره کرده ایم.
- یکی از اولین و شایع ترین عوارض تجمع آهن در بدن، آسیب به کبد است. آهن اضافی در کبد رسوب کرده و منجر به سیروز کبدی، التهاب کبد و در موارد شدیدتر سرطان کبد می شود.
- آهن اضافی می تواند به عضله قلب آسیب رسانده و منجر به نارسایی قلبی، آریتمی و سایر اختلالات قلبی شود.
- رسوب آهن در مفاصل می تواند باعث التهاب و درد مفاصل شده و به آرتریت منجر شود.
- آسیب به لوزالمعده در اثر تجمع آهن می تواند منجر به دیابت شود.
- تغییر رنگ پوست به رنگ برنزی یا خاکستری یکی از علائم بارز بالا بودن آهن در خون است.
- آهن اضافی می تواند بر عملکرد غدد درون ریز مانند هیپوفیز، تیروئید و غدد جنسی تاثیر گذاشته و منجر به اختلالات هورمونی شود.
- افزایش سطح آهن در خون ممکن است خطر ابتلا به برخی سرطان ها مانند سرطان کبد و سرطان پوست را افزایش دهد.
مقدار نرمال آهن در آزمایش خون
سطح آهن خون می تواند با انجام آزمایش خون اندازه گیری شود و مقدار آن در افراد مختلف بسته به سن، جنسیت، وضعیت سلامتی و عوامل دیگر متفاوت است. مقدار نرمال آهن خون در افراد مختلف متفاوت است و معمولا به صورت یک بازه بیان می شود. اما مقدار آهن در ازمایش خون چقدر است؟ در حالت کلی محدوده نرمال آهن خون برای بزرگسالان به شرح زیر است.
- مردان ۸۰ تا ۱۸۰ میکروگرم در دسی لیتر
- زنان ۶۰ تا ۱۶۰ میکروگرم در دسی لیتر
- زنان باردار ۷۰ الی ۱۸۰ میکروگرم در دسی لیتر
چه زمانی باید آزمایش آهن بدهیم؟
هنگامی که نتایج شمارش کامل خون (CBC) نشان می‌دهد که هموگلوبین و هماتوکریت یک فرد پایین است و گلبول‌های قرمز خون کوچکتر و کم رنگتر از حد طبیعی(میکروسیت و هیپوکرومیک) هستند، بیانگر کمبود آهن است.
حتی اگر فرد علائم بالینی نداشته باشد، با این نوع ازمایشات کم خونی قابل تشخیص است. اما این نوع ازمایشات بیشتر زمانیکه فرد دارای علائم کم خونی مانند خستگی مزمن، سرگیجه، ضعف، سردرد و رنگ پریدگی هستند، این ازمایش حتی زمانیکه فرد با تجمع آهن در خون و بافت ها دچار شده است که در این حالت فرد دارای علایمی مانند درد مفاصل، خستگی، ضعف، کمبود انرژی، درد شکم، کاهش میل جنسی و آسیب اندام های مانند قلب و کبد مواجه شده است، تجویز می شوند.
تفسیر نتایج ازمایش اهن خون
| Disease | Iron | TIBC/Transferrin | UIBC | %Transferrin Saturation | Ferritin |
| Iron Deficiency | Low | High | High | Low | Low |
| Hemochromatosis/Hemosiderosis | High | Low | Low | High | High |
| Chronic Illness | Low | Low/Normal | Low/Normal | Low/Normal | High/Normal |
| Hemolytic Anemia | High | Normal/Low | Low/Normal | High | High |
| Sideroblastic Anemia | Normal/High | Normal/Low | Low/Normal | High | High |
| Iron Poisoning | High | Normal | Low | High | Normal |
برای داشتن اطلاعات بیشتر در رابطه با چکاپ خون در منزل به صفحات موجود در سایت لیما طب مراجع کنید.
کمبود آهن
مرحله اولیه کمبود آهن، کاهش آهسته ذخایر آهن است. این بدان معناست که هنوز آهن کافی برای ساخت گلبول های قرمز وجود دارد، اما ذخایر آن بدون جایگزین کافی مصرف می شود. سطح آهن سرم ممکن است در این مرحله طبیعی باشد، اما سطح فریتین پایین خواهد بود. با ادامه کمبود آهن، تمام آهن ذخیره شده مورد استفاده قرار می گیرد و بدن سعی می کند با تولید ترانسفرین بیشتر برای افزایش انتقال آهن جبران کند.
سطح آهن سرم کاهش می یابد و ترانسفرین و TIBC و UIBC افزایش می یابد. با پیشرفت این مرحله، گلبول های قرمز کمتر و کوچکتری تولید می شود که در نهایت منجر به کم خونی فقر آهن می شود. اگر سطح آهن بالا باشد و TIBC، UIBC و فریتین نرمال باشد و فرد دارای سابقه بالینی منطبق با مصرف بیش از حد آهن باشد، این احتمال وجود دارد که فرد دچار مسمومیت با آهن شده است. مسمومیت با آهن زمانی رخ می دهد که دوز زیادی از آهن بطور یکجا یا در مدت کوتاهی مصرف شود. مسمومیت با آهن در کودکان تقریباً همیشه حاد است و در کودکانی رخ می دهد که مکمل های آهن والدین خود را مصرف می کنند. در برخی موارد، مسمومیت حاد با آهن می تواند کشنده باشد.
فردی که دارای جهش در ژن HFE است به هموکروماتوز ارثی تشخیص داده می شود. با این حال، در حالی که بسیاری از افرادی که هموکروماتوز دارند در تمام طول عمر خود هیچ علامتی ندارند، برخی دیگر علائمی مانند درد مفاصل، درد شکم و ضعف را در دهه 30 یا ۴۰ زندگی خود نشان می دهند. مردان بیشتر از زنان با دوز بالای اهن مواجه هستند زیرا زنان در طول سال های باروری خود از طریق قاعدگی خون از دست می دهند. همچنین در افرادی که خون دریافت می کنند، در برخی از بیماری ها مانند هموسیدروز، کم خونی سلول داسی شکل، تالاسمی ماژور یا سایر اشکال کم خونی وابسته به انتقال خون، افراد مبتلا به الکلیسم و بیماری های مزمن کبد نیز ممکن است رخ دهد.
آیا همه افراد مبتلا به کمبود آهن کم خونی دارند؟
کمبود آهن به کاهش مقدار آهن ذخیره شده در بدن اشاره دارد، در حالی که کم خونی فقر آهن به کاهش تعداد گلبول های قرمز خون (RBC)، هموگلوبین و هماتوکریت ناشی از کمبود آهن ذخیره شده اشاره دارد. معمولاً چند هفته بعد از اتمام ذخایر آهن طول می کشد تا سطح هموگلوبین کاهش یابد و تولید گلبول های قرمز تحت تأثیر قرار گیرد و کم خونی ایجاد شود.
معمولاً علائم کمی در مراحل اولیه کمبود آهن دیده می شود، اما با بدتر شدن وضعیت و کاهش سطح هموگلوبین و گلبول های قرمز خون، ضعف مداوم، رنگ پریدگی و خستگی در نهایت ایجاد می شود. همانطور که آهن شما کم می شود، ممکن است دچار تنگی نفس و سرگیجه شوید. اگر کم خونی شدید باشد، ممکن است درد قفسه سینه، سردرد و پا درد ایجاد شود. کودکان ممکن است دچار ناتوانی های یادگیری (شناختی) شوند. علاوه بر علائم عمومی کم خونی، علائم خاصی وجود دارد که مشخصه کمبود آهن است. اینها عبارتند از دیسفاژی، پیکا (میل به مواد خاص مانند یخ، نشاسته ذرت، شیرین بیان، گچ، خاک یا خاک رس)، احساس سوزش در زبان، زخم در گوشه های لب.
برای افزایش آهن در رژیم غذایی چه غذاهایی می توانم بخوریم؟
اهن موجود در گوشت و تخم‌مرغ به راحتری توسط بدن جذب می‌شود. سایر منابع غنی از آهن عبارتند از:
- سبزیجات برگ سبز (مانند اسفناج، کلم سبز، کلم پیچ)
- جوانه گندم
- نان و غلات کامل
- کشمش
- ملاس
چه کسانی به مکمل های آهن نیاز دارند؟
زنان باردار و کسانی که کمبود آهن دارند بطور معمول به مکمل های آهن نیاز دارند. افراد نباید قبل از انجام ازمایش اهن مکمل آهن مصرف کنند. برای داشتن اطلاعات بیشتر به لیما طب مراجعه کنید.
[gravityform id="7" title="true"]