سلول خونی که به آن سلول خونساز، هموسیت یا هماتوسیت نیز می گویند، سلولی است که از طریق خون سازی تولید می شود و عمدتاً در خون یافت می شود. انواع اصلی گلبول های خون شامل گلبول های قرمز، گلبول های سفید (لکوسیت ها) و پلاکت ها (ترومبوسیت ها) می باشد. مجموع این سه نوع سلول خونی در مجموع ۴۵ درصد از حجم بافت خون را تشکیل می دهند و ۵۵ درصد حجم باقیمانده از پلاسما، جزء مایع خون، تشکیل شده است.
سلول های قرمز خون
فهرست عناوین صفحه:
گلبول های قرمز اکسیژن را حمل می کنند و دی اکسید کربن را از طریق هموگلوبین جمع آوری می کنند. هموگلوبین یک پروتئین حاوی آهن است که به گلبول های قرمز رنگ می دهد و انتقال اکسیژن از ریه ها به بافت ها و دی اکسید کربن را از بافت ها به ریه ها برای بازدم تسهیل می کند. گلبول های قرمز فراوان ترین سلول در خون هستند و حدود ۴۰ تا ۴۵ درصد از حجم آن را تشکیل می دهند. گلبول های قرمز دایره ای، دوقعر، دیسکی شکل و قابل تغییر شکل هستند تا از طریق مویرگ های باریک فشرده شوند. گلبول های قرمز هسته ندارند و بسیار کوچکتر از سایر سلول های انسانی هستند.
مطالب مرتبط: آزمایش خون برای چکاپ روده
گلبول های قرمز در مغز استخوان از سلول های بنیادی خون ساز در فرآیندی به نام erythropoiesis تشکیل می شوند. در بزرگسالان، حدود ۲.۴ میلیون گلبول قرمز در هر ثانیه تولید می شود. تعداد طبیعی گلبول های قرمز ۴.۵ تا ۵ میلیون در میلی متر مکعب است. طول عمر گلبول های قرمز تقریباً ۱۰۰-۱۲۰ روز است. پس از اتمام طول عمر، گلبول های قرمز توسط طحال از جریان خون خارج می شوند.
گلبول های قرمز بالغ در بین سلول های بدن انسان منحصر به فرد هستند زیرا فاقد هسته هستند. کاهش گلبول های قرمز خون به عنوان کم خونی شناخته می شود، در حالی که تعداد زیاد آن به پلی سیتمی شناخته می شود. میزان رسوب گلبول های قرمز (ESR) سرعتی است که در آن گلبول های قرمز به پایین فرو می روند (زمانی که پس از افزودن یک ضد انعقاد در یک ستون عمودی قرار می گیرند). مقادیر طبیعی تست ESR عبارتند از:
- ۳ تا ۵ میلی متر در ساعت در اقایان
- ۴ تا ۷ میلی متر در ساعت در خانم ها
گلبول های سفید خون
گلبول های سفید یا لکوسیت ها، سلول های سیستم ایمنی هستند که در دفاع از بدن در برابر بیماری های عفونی و مواد خارجی نقش دارند و در مغز استخوان از سلول های بنیادی خونساز تولید و مشتق می شوند. لکوسیت ها در سراسر بدن از جمله خون و سیستم لنفاوی یافت می شوند. انواع مختلفی از گلبول های سفید وجود دارد که نقش های خاصی در سیستم ایمنی بدن انسان ایفا می کنند.
WBC ها تقریباً ۱٪ از حجم خون را تشکیل می دهند. گلبول های سفید به دو دسته گرانولوسیت و آگرانولوسیت تقسیم می شوند که با وجود یا عدم وجود گرانول در سیتوپلاسم مشخص می شوند. گرانولوسیت ها شامل بازوفیل ها، ائوزینوفیل ها، نوتروفیل ها و ماست سل ها هستند. آگرانولوسیت ها شامل لنفوسیت ها و مونوسیت ها هستند.
کاهش گلبول های سفید خون، لکوپنی است، در حالی که تعداد بیش از حد آن، لکوسیتوز است. اصطلاحات جداگانه ای برای کمبود یا فراوانی انواع خاصی از گلبول های سفید وجود دارد. تعداد گلبول های سفید در گردش خون معمولاً در بروز عفونت افزایش می یابد. بسیاری از سرطان های خون بر اساس تولید نامناسب گلبول های سفید است.
مطالب مرتبط: آزمایش خون برای چکاب ریه
پلاکت ها
پلاکت‌ها یا ترومبوسیت‌ها، قطعات سلولی شفاف بسیار کوچک با شکل نامنظم به قطر ۲ تا ۳ میکرومتر هستند که از تکه تکه شدن مگاکاریوسیت‌ها ناشی می‌شوند. متوسط طول عمر یک پلاکت به طور معمول فقط ۵ تا ۹ روز است. پلاکت ها منبع طبیعی فاکتورهای رشد هستند. آنها در خون پستانداران گردش می کنند و در هموستاز نقش دارند و منجر به تشکیل لخته های خون می شوند.
پلاکت ها الیاف نخ مانند را آزاد می کنند تا این لخته ها را تشکیل دهند. محدوده طبیعی (۹۹ درصد جمعیت مورد تجزیه و تحلیل) برای پلاکت ها ۱۵۰۰۰۰ تا ۴۵۰۰۰۰ در میلی متر مکعب است. اگر تعداد پلاکت ها خیلی کم باشد، خونریزی بیش از حد ممکن است رخ دهد. با این حال، اگر تعداد پلاکت‌ها خیلی زیاد باشد، لخته‌های خون می‌توانند ترومبوز ایجاد کنند که ممکن است رگ‌های خونی را مسدود کند و منجر به حوادثی مانند سکته مغزی، انفارکتوس میوکارد، آمبولی ریه یا انسداد رگ‌های خونی به سایر قسمت‌های بدن مانند انتهای بازوها یا پاها شود.
ناهنجاری یا بیماری پلاکتی را ترومبوسیتوپاتی می نامند که می تواند تعداد کم پلاکت ها (ترومبوسیتوپنی)، کاهش عملکرد پلاکت ها (ترومباستنی) یا افزایش تعداد پلاکت ها (ترومبوسیتوز) باشد. اختلالاتی وجود دارد که تعداد پلاکت ها را کاهش می دهد، مانند ترومبوسیتوپنی ناشی از هپارین (HIT) یا پورپورای ترومبوسیتوپنی ترومبوتیک (TTP)، که معمولاً به جای خونریزی باعث ترومبوز یا لخته می شود.
مطالب مرتبط: آزمایشات های خون برای سرطان سینه
پلاکت ها تعداد زیادی از فاکتورهای رشد از جمله فاکتور رشد مشتق از پلاکت (PDGF)، یک عامل کموتاکتیک قوی و TGF بتا را آزاد می کنند که رسوب ماتریکس خارج سلولی را تحریک می کند. هر دوی این عوامل رشد نقش مهمی در ترمیم و بازسازی بافت های همبند دارند.
سایر فاکتورهای رشد مرتبط با پلاکت ها عبارتند از: فاکتور رشد فیبروبلاست پایه (bFGF)، فاکتور رشد شبه انسولین ۱ (IGF-1)، فاکتور رشد اپیدرمی مشتق از پلاکت و فاکتور رشد اندوتلیال عروقی (VEGF). کاربرد موضعی این فاکتورها در افزایش غلظت از طریق پلاسمای غنی از پلاکت (PRP) برای چندین دهه به عنوان کمکی برای بهبود زخم مورد استفاده قرار گرفته است.
نشانه اختلال در سلول های خونی
اختلالات سلول های خون می توانند طیف وسیعی از علائم را ایجاد کنند که شدت آن ها به نوع اختلال و میزان تاثیر آن بر عملکرد سلول های خونی بستگی دارد. در برخی موارد این علائم ممکن است خفیف و قابل چشم پوشی باشند، اما در برخی دیگر می توانند بسیار جدی و تهدید کننده باشند. در زیر به برخی از نشانه های اختلال در سلول های خونی پرداخته ایم.
خستگی مفرط
یکی از شایع ترین علائم اختلالات خونی خستگی مفرط است. هنگامی که سلول های خونی به اندازه کافی اکسیژن را به بافت های بدن نرسانند، فرد احساس خستگی و ضعف شدیدی می کند. این خستگی ممکن است حتی با استراحت کافی نیز بهبود نیابد.
تنگی نفس نیز از دیگر علائم رایج است. کاهش تعداد گلبول های قرمز یا کاهش توانایی آن ها در حمل اکسیژن، می تواند منجر به تنگی نفس شود، حتی در هنگام انجام فعالیت های ساده مانند راه رفتن.
پوست رنگ پریده
پوست رنگ پریده یکی دیگر از نشانه های اختلالات خونی است. هنگامی که خون اکسیژن کافی نداشته باشد، پوست رنگ پریده و کم رنگ به نظر می رسد. همچنین ممکن است در زیر ناخن ها و داخل پلک ها نیز رنگ پریدگی مشاهده شود.
سرگیجه
سرگیجه و سردرد نیز از علائم شایع هستند. کمبود اکسیژن در مغز می تواند باعث سرگیجه، سردرد و مشکل در تمرکز شود.
ضعف عضلانی
ضعف عضلانی و تپش قلب نیز از دیگر علائمی هستند که ممکن است در افراد مبتلا به اختلالات خونی مشاهده شود. ضعف عضلانی به دلیل کمبود انرژی در سلول های عضلانی ایجاد می شود و تپش قلب ممکن است به دلیل تلاش قلب برای جبران کمبود اکسیژن باشد.
خونریزی و کبودی
خونریزی و کبودی آسان نیز از علائم اختلالات مربوط به پلاکت ها است. پلاکت ها نقش مهمی در لخته شدن خون دارند و کاهش تعداد آن ها می تواند منجر به خونریزی طولانی مدت و کبودی آسان شود.
عفونت های مکرر
عفونت های مکرر نیز ممکن است نشانه ای از اختلالات مربوط به گلبول های سفید خون باشد. گلبول های سفید نقش مهمی در سیستم ایمنی بدن دارند و کاهش تعداد آن ها می تواند باعث افزایش حساسیت به عفونت شود.
تب
تب بدون دلیل مشخص کاهش وزن ناخواسته و علائم عصبی مانند بی حسی یا گزگز نیز از دیگر علائم احتمالی اختلالات خونی هستند.
آیا بالا بودن گلبول سفید خطرناک است؟
بالا بودن تعداد گلبول های سفید خون یا لکوسیتوز همیشه نشانه خطر نیست و می تواند پاسخی طبیعی به عفونت ها، التهاب ها یا استرس باشد. گلبول های سفید بخشی از سیستم ایمنی بدن هستند و وظیفه مبارزه با عوامل بیماری زا را بر عهده دارند. بنابراین افزایش تعداد آن ها اغلب نشان دهنده تلاش بدن برای مقابله با یک تهدید خارجی است.
علل افزایش گلبول های سفید
در زیر به برخی از علت های افزایش گلبول های سفید پرداخته ایم.
- شایع ترین علت افزایش گلبول های سفید عفونت های باکتریایی، ویروسی، قارچی یا انگلی است. بدن برای مبارزه با این عفونت ها، تولید گلبول های سفید را افزایش می دهد.
- بیماری های التهابی مانند آرتریت روماتوئید، لوپوس و بیماری های روده ای التهابی نیز می توانند باعث افزایش گلبول های سفید شوند.
- آسیب های بافتی، سوختگی ها و جراحی ها نیز می توانند باعث افزایش موقت تعداد گلبول های سفید شوند.
- برخی از انواع سرطان خون مانند لوسمی می توانند باعث افزایش تعداد گلبول های سفید شوند.
- استرس های فیزیکی و روانی نیز می توانند باعث افزایش موقت تعداد گلبول های سفید شوند.
- برخی دارو ها مانند کورتیکواستروئید ها می توانند باعث افزایش تعداد گلبول های سفید شوند.
اگر افزایش تعداد گلبول های سفید همراه با علائم دیگری مانند تب، لرز، تعریق شبانه، کاهش وزن، خستگی مفرط، کبودی آسان، خونریزی، تورم غدد لنفاوی یا درد مفاصل باشد باید به پزشک مراجعه کرد. این علائم ممکن است نشان دهنده یک بیماری جدی تر مانند عفونت شدید، بیماری خود ایمنی یا سرطان باشد.
چگونه افزایش گلبول های سفید را تشخیص دهیم؟
برای تشخیص علت افزایش گلبول های سفید پزشک علاوه بر معاینه فیزیکی ممکن است آزمایش های دیگری مانند آزمایش خون کامل، آزمایش مدفوع، کشت خون، تصویربرداری و بیوپسی را نیز درخواست کند. درمان به علت اصلی افزایش گلبول های سفید بستگی دارد. اگر علت عفونت باشد درمان با آنتی بیوتیک یا دارو های ضد ویروسی انجام می شود. اگر علت بیماری زمینه ای دیگری باشد، درمان بر روی آن بیماری متمرکز خواهد شد.
در کل افزایش تعداد گلبول های سفید همیشه نشانه خطر نیست و می تواند پاسخی طبیعی به عفونت ها یا التهاب ها باشد. با این حال اگر این افزایش همراه با علائم دیگری باشد، باید به پزشک مراجعه کرد تا علت آن مشخص شود و درمان مناسب انجام شود.
آیا بالا بودن گلبول قرمز نشانه سرطان است؟
بالا بودن تعداد گلبول های قرمز خون لزوما به معنای وجود سرطان نیست. در واقع دلایل متعددی می تواند باعث افزایش تعداد گلبول های قرمز شود. اگرچه در برخی موارد پلی سیتمی می تواند نشانه ای از یک بیماری زمینه ای جدی مانند برخی انواع سرطان باشد، اما اغلب دلایل دیگری نیز وجود دارد.
یکی از دلایل شایع افزایش گلبول های قرمز کمبود اکسیژن در بدن است. بدن برای جبران کمبود اکسیژن تولید گلبول های قرمز را افزایش می دهد. این حالت می تواند در افرادی که بیماری های ریوی دارند یا افرادی که به دلایل مختلفی مانند کم خونی اکسیژن کافی به بافت هایشان نمی رسد، رخ دهد.
علاوه بر کمبود اکسیژن برخی بیماری های دیگر مانند بیماری های کلیوی، تومور های خاص و اختلالات مغز استخوان نیز می توانند باعث افزایش تولید گلبول های قرمز شوند. در برخی موارد نادر پلی سیتمی می تواند به عنوان یک بیماری اولیه رخ دهد که در آن مغز استخوان به طور غیر طبیعی گلبول های قرمز زیادی تولید می کند.
آیا پلی سیتمی همیشه خطرناک است؟
پلی سیتمی همیشه خطرناک نیست و شدت علائم آن به علت زمینه ای و میزان افزایش گلبول های قرمز بستگی دارد. در برخی موارد پلی سیتمی ممکن است بدون هیچ علامتی باشد و در آزمایش های روتین خون تشخیص داده شود. اما در موارد شدید تر، می تواند باعث علائمی مانند سردرد، سرگیجه، خستگی، قرمزی پوست، خارش، ضعف و مشکلات بینایی شود.
درمان کمبود گلبول قرمز خون
کمبود گلبول های قرمز خون یا همان کم خونی یک وضعیت پزشکی شایع است که می تواند دلایل مختلفی داشته باشد. درمان این بیماری به طور مستقیم به علت زمینه ای آن بستگی دارد. در بسیاری از موارد کم خونی ناشی از کمبود آهن است که یکی از رایج ترین علل کم خونی محسوب می شود.
برای درمان کم خونی ناشی از فقر آهن، معمولا مکمل های آهن تجویز می شود. این مکمل ها به بدن کمک می کنند تا آهن مورد نیاز برای تولید گلبول های قرمز را تامین کند. علاوه بر مصرف مکمل ها تغییر رژیم غذایی نیز بسیار مهم است. مصرف غذاهای غنی از آهن مانند گوشت قرمز، مرغ، ماهی، تخم مرغ، سبزیجات برگ سبز تیره، حبوبات و آجیل می تواند به افزایش سطح آهن در بدن کمک کند.
در برخی موارد کم خونی ممکن است ناشی از کمبود ویتامین های گروه B، مانند ویتامین B12 باشد. در این موارد مصرف مکمل های این ویتامین ها ضروری است. همچنین کم خونی می تواند در اثر برخی بیماری های مزمن مانند بیماری های کلیوی، بیماری های التهابی روده و سرطان ایجاد شود. در این موارد درمان علت زمینه ای بیماری بسیار مهم است.
شمارش کامل خون
تست و آزمایش CBC یا شمارش کامل خون (CBC) یک پانل آزمایشی است که توسط پزشک یا سایر متخصصان پزشکی درخواست می‌شود و اطلاعاتی در مورد سلول‌های خون بیمار ارائه می‌دهد. یک دانشمند یا تکنسین آزمایشگاه، آزمایش درخواستی را انجام می دهد و نتایج CBC را به متخصص پزشکی درخواست کننده ارائه می دهد. در گذشته شمارش سلول های خون بیمار به صورت دستی و با مشاهده لام تهیه شده با نمونه خون بیمار در زیر میکروسکوپ انجام می شد.
شمارش غیرطبیعی بالا یا پایین ممکن است نشان دهنده وجود انواع مختلفی از بیماری باشد و از این رو شمارش خون یکی از رایج ترین آزمایشات خونی است که در پزشکی انجام می شود، زیرا می تواند یک نمای کلی از وضعیت سلامت عمومی بیمار ارائه دهد.
کلام اخر
خون از مایع و جامد تشکیل شده است. قسمت مایع که پلاسما نام دارد از آب، نمک و پروتئین ساخته شده است. بیش از نیمی از خون پلاسما است. قسمت جامد خون حاوی گلبول های قرمز، گلبول های سفید و پلاکت است. گلبول‌های قرمز خون (RBC) اکسیژن را از ریه‌ها به بافت‌ها و اندام‌ها می‌رسانند.
[gravityform id="7" title="true"]