کورتیزول هورمونی است که غدد فوق کلیوی ترشح می کنند و به عنوان هورمون استرس شناخته می شود. این هورمون نقش بسیار مهمی در تنظیم بسیاری از فرآیند های بدن از جمله پاسخ به استرس، کنترل قند خون، فشار خون و سیستم ایمنی دارد. در این مقاله می خواهیم به بررسی دقیق آزمایش کورتیزول بپردازیم.
از اهمیت این آزمایش در تشخیص بیماری ها گرفته تا تفسیر نتایج و روش های انجام آن. همچنین به این سوال مهم پاسخ خواهیم داد که چرا سنجش سطح کورتیزول در آزمایش خون اهمیت بسیاری دارد و چه اطلاعاتی را در مورد سلامت ما می تواند به پزشکان ارائه دهد. برای اطلاعات بیشتر در رابطه با کورتیزول و آزمایش آن با لیماطب همراه باشید.
کورتیزول در آزمایش خون چیست؟
فهرست عناوین صفحه:
کورتیزول هورمونی که غدد فوق کلیوی ترشح و به عنوان هورمون استرس شناخته می شود. این هورمون نقش مهمی در تنظیم بسیاری از فرآیند های بدن از جمله پاسخ به استرس، کنترل قند خون، فشار خون و سیستم ایمنی دارد. آزمایش کورتیزول سطوح این هورمون را در خون اندازه گیری کرده و به پزشکان در تشخیص بسیاری از بیماری ها کمک می کند.
تغییرات در سطح کورتیزول می تواند نشانه ای از مشکلات مختلف سلامتی باشد. سطوح بالای کورتیزول ممکن است نشان دهنده سندرم کوشینگ باشد که با علائمی مانند چاقی شکمی، فشار خون بالا، ضعف عضلانی و تغییرات پوستی همراه است. از سوی دیگر سطوح پایین کورتیزول ممکن است نشانه بیماری آدیسون باشد که با خستگی مزمن، کاهش وزن، فشار خون پایین و تغییر رنگ پوست همراه است.
آزمایش کورتیزول معمولا با گرفتن نمونه خون انجام شده و برای دقت بیشتر ممکن است پزشک چندین نمونه خون در طول روز درخواست کند زیرا سطح کورتیزول در طول روز متغیر است. نتایج آزمایش توسط پزشک تفسیر می شود و او با توجه به علائم بیمار و سایر آزمایش ها تشخیص نهایی را ارائه می دهد.
علاوه بر تشخیص بیماری ها آزمایش کورتیزول می تواند برای نظارت بر درمان برخی بیماری ها نیز مورد استفاده قرار گیرد. در بیمارانی که تحت درمان برای بیماری کوشینگ یا آدیسون قرار دارند آزمایش کورتیزول به پزشک کمک می کند تا اثر بخشی درمان را ارزیابی کند.
آزمایش کورتیزول چیست؟
آزمایش کورتیزول سطح کورتیزول را در خون، ادرار یا بزاق اندازه گیری می کند تا مشخص کند آیا سطح کورتیزول بدن طبیعی است یا خیر. کورتیزول هورمونی است که تقریباً بر کل اندام و بافت های بدن تأثیر می گذارد. کورتیزول در موارد زیر به بدن کمک می کند:
- پاسخ به استرس (کورتیزول گاهی اوقات “هورمون استرس” نامیده می شود).
- کاهش التهاب
- تنظیم قند خون
- تنظیم متابولیسم
- کنترل فشار خون
کورتیزول توسط غدد فوق کلیوی (دو غده کوچک که بالای کلیه ها قرار دارند) ساخته می شود. غده ی هیپوفیز با تولید هورمون های خاصی مقدار کورتیزول ساخته شده از غدد فوق کلیوی را تنظیم می کند. اگر سطح کورتیزول خیلی بالا یا خیلی پایین باشد، بیانگر اینست که غدد فوق کلیوی یا غده هیپوفیز دچار اختلال شده است. مصرف داروهای استروئیدی یکی از مهمترین دلایل افزایش سطح کورتیزول می باشد و با قطع این نوع از داروها مقدار کورتیزول بطور چشمگیری کاهش می یابد. هر گونه تغییر و اختلال در میزان سطح کورتیزول بایستی جدی گرفته شود و برای درمان ان اقدام کرد.
مطالب مرتبط:چکاپ قبل از ازدواج در منزل
نامهای دیگر: کورتیزول ادرار، کورتیزول بزاقی، کورتیزول آزاد، کورتیزول خون، کورتیزول پلاسما
میزان نرمال کورتیزول در آزمایش خون چقدر است؟
میزان نرمال کورتیزول در خون افراد مختلف می تواند کمی متفاوت باشد و به عوامل مختلفی مانند سن، جنسیت، زمان نمونه گیری و روش آزمایش بستگی دارد. به طور کلی سطح کورتیزول در طول روز متغیر بوده و بالاترین میزان آن معمولا در صبح زود و کمترین میزان آن در نیمه شب مشاهده می شود.
به همین دلیل برای ارزیابی دقیق سطح کورتیزول ممکن است پزشک چندین نمونه خون در طول روز درخواست کند. تفسیر نتایج آزمایش کورتیزول باید توسط پزشک انجام شود زیرا عوامل مختلفی بر روی تفسیر این نتایج تاثیرگذار هستند. علاوه بر بیماری های غدد درون ریز عوامل دیگری مانند استرس، عفونت ها، برخی داروها و حتی الگوی خواب نیز می توانند بر سطح کورتیزول تاثیر بگذارند.
محدوده نرمال کورتیزول بسته به آزمایشگاه و روش اندازه گیری ممکن است کمی متفاوت باشد. به طور کلی محدوده نرمال برای نمونه خون گرفته شده در ساعت ۸ صبح بین ۵ تا ۲۵ میکرو گرم در دسی لیتر است. برای نمونه های خون گرفته شده در ساعات دیگر روز، این محدوده ممکن است متفاوت باشد.
کورتیزول بالا نشانه چیست؟
اگرچه کورتیزول برای عملکرد طبیعی بدن ضروری است اما سطح بالای آن می تواند نشان دهنده مشکلات جدی سلامتی باشد. همانطور که گفته شد سطوح بالای کورتیزول اغلب با سندرم کوشینگ مرتبط است. این بیماری نادر باعث می شود که غدد فوق کلیوی کورتیزول بیش از حد تولید کنند.
علائم سندرم کوشینگ شامل چاقی شکمی، صورت گرد و سرخ، فشار خون بالا، ضعف عضلانی، پوست نازک و استریا خطوط قرمز یا بنفش روی پوست است. علاوه بر سندرم کوشینگ دلایل دیگری نیز می توانند باعث افزایش سطح کورتیزول شونند.
- استرس طولانی مدت می تواند باعث افزایش تولید کورتیزول شود.
- داروهایی مانند پردنیزون می توانند سطح کورتیزول را افزایش دهند.
- تومورهایی که هورمون های تولید کننده کورتیزول را ترشح می کنند می توانند باعث افزایش سطح این هورمون شوند.
- برخی از بیماری های تیروئید می توانند بر تولید کورتیزول تاثیر بگذارند.
- مطالعات نشان داده اند که افسردگی شدید می تواند با افزایش سطح کورتیزول همراه باشد.
علائم کورتیزول بالا
اگر شما علائم کورتیزول بالا را تجربه می کنید باید که به پزشک مراجعه کنید. پزشک می تواند آزمایش های لازم را برای تشخیص علت افزایش سطح کورتیزول انجام دهد و درمان مناسب را تجویز کند.
- اختلالات خواب
- کاهش میل جنسی
- پوکی استخوان
- مشکلات گوارشی
- افزایش قند خون
- افزایش خطر ابتلا به عفونت ها
عوارض کورتیزول پایین چیست؟
سطح هورمون کورتیزول اگر پایین تر از حد طبیعی باشد می تواند منجر به بسیاری از مشکلات سلامتی شود. یکی از شایع ترین علائم کورتیزول پایین خستگی مزمن است. افرادی که سطح کورتیزول پایینی دارند اغلب احساس خستگی و بی حالی می کنند و حتی با استراحت کافی نیز احساس خستگی دارند. همچنین کاهش وزن ناخواسته، ضعف عضلانی، کاهش اشتها و افسردگی از دیگر علائم رایج کمبود کورتیزول هستند.
تیره شدن پوست، فشار خون پایین، حالت تهوع و استفراغ، اسهال، دردهای عضلانی و مفصلی، سرگیجه و از دست دادن هوشیاری نیز از دیگر عوارض احتمالی کورتیزول پایین هستند. علاوه بر این افراد مبتلا به کمبود کورتیزول ممکن است به عفونت ها حساس تر باشند، زیرا سیستم ایمنی بدن آن ها به خوبی کار نمی کند.
کمبود کورتیزول معمولا به دلیل بیماری آدیسون رخ داده که در آن غدد فوق کلیوی به اندازه کافی کورتیزول تولید نمی کنند. دلایل دیگر کمبود کورتیزول عبارتند از عفونت های شدید، خونریزی در غدد فوق کلیوی، برخی داروها مانند کورتیکواستروئید ها و درمان های سرطان.
داروی تنظیم هورمون کورتیزول
گاهی اوقات سطح کورتیزول می تواند از حالت تعادل خارج شود و به بیماری هایی مانند سندرم کوشینگ یا بیماری آدیسون منجر شود. در این موارد پزشک ممکن است داروهایی را برای تنظیم سطح کورتیزول تجویز کند.
داروهای کاهش دهنده کورتیزول
اگر سطح کورتیزول شما بالا باش پزشک داروهایی را برای کاهش تولید کورتیزول تجویز می کند. این داروها معمولا برای درمان بیماری هایی مانند سندرم کوشینگ استفاده می شوند. برخی از این داروها عبارتند از:
کورتیکوستروئید ها
این داروها معمولا برای کاهش التهاب و سرکوب سیستم ایمنی استفاده می شوند، اما در دوزهای بالا می توانند سطح کورتیزول را افزایش دهند. در مواردی که سطح کورتیزول بسیار بالا باشد پزشک ممکن است دوز این داروها را کاهش دهد یا آن ها را قطع کند.
داروهای ضد تومور
اگر افزایش سطح کورتیزول ناشی از توموری در غدد فوق کلیوی یا هیپوفیز باشد پزشک ممکن است داروهای ضد تومور یا جراحی را برای برداشتن تومور تجویز کند.
داروهای مهار کننده آنزیم
برخی داروها با مهار آنزیم هایی که در تولید کورتیزول نقش دارند، به کاهش سطح این هورمون کمک می کنند.
داروهای افزایش دهنده کورتیزول
اگر سطح کورتیزول پایین باشد ممکن است داروهای جایگزینی کورتیزول را تجویزشود. این داروها معمولا برای درمان بیماری آدیسون استفاده می شوند. این داروها به صورت خوراکی تزریقی یا به شکل کرم یا پماد قابل استفاده هستند.
تست کورتیزول چه کاربردی دارد؟
آزمایش کورتیزول برای کمک به تشخیص بیماریهایی که باعث افزایش یا خیلی کم کورتیزول میشوند، استفاده میشود. عواملی که باعث ایجاد اختلال در غدد فوق کلیوی می شوند، عبارتند از:
- سندرم کوشینگ: باعث تولید بیش از حد کورتیزول در بدن می شود.
- بیماری آدیسون: باعث کاهش و توقف تولید کورتیزول در بدن می شود.
- نارسایی ثانویه آدرنال: غدد فوق کلیوی کورتیزول کافی تولید نمی کنند زیرا غده هیپوفیز به درستی کار نمی کند.
مطالب مرتبط:چگونه جواب آزمایش چکاپ کامل را بخوانیم؟
علائم سندرم کوشینگ (کورتیزول بیش از حد)، شامل:
- افزایش وزن
- لاغر شدن دست ها و پاهای
- گرد شدن صورت
- افزایش چربی در اطراف قاعده گردن یا بین تیغه های شانه
- کبودی بدن
- رگه های بنفش گسترده روی شکم، سینه ها، باسن و زیر بازوها
- ضعف عضلانی
علائم بیماری آدیسون و نارسایی آدرنال (کاهش بیش از حد کورتیزول)، شامل:
- خستگی طولانی مدت
- ضعف عضلانی
- کاهش اشتها
- کاهش وزن
- درد شکم
نحوه انجام آزمایش کورتیزول و اقدامات لازم قبل از انجام
برای آزمایش کورتیزول اغلب از نمونه خون استفاده می شود. اما این آزمایش بر روی ادرار یا بزاق نیز قابل انجام است. به طور معمول، سطح کورتیزول در طول روز متفاوت است، بنابراین پزشک ممکن است بیش از یک نوع آزمایش را برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد سطح کورتیزول تجویز کند. نمونه خون معمولاً دو بار در طول روز گرفته می شود – یک بار در صبح زمانی که سطح کورتیزول در بالاترین حد خود است و بار دوم حدود ساعت ۴ بعد از ظهر، زمانی که سطوح بسیار پایین تر است.
برای آزمایش ادرار کورتیزول، ممکن است پزشک از شما بخواهد که تمام ادرار خود را در یک دوره ۲۴ ساعته جمع آوری کنید. به این “آزمایش نمونه ادرار ۲۴ ساعته” می گویند. اقدامات لازم قبل از انجام این ازمایش به نوع آزمایشی که انجام می دهید بستگی دارد.
استرس می تواند سطح کورتیزول شما را افزایش دهد، بنابراین ممکن است قبل از آزمایش نیاز به استراحت داشته باشید. برای انجام آزمایش خون باید دو نوبت در ساعات مختلف روز برنامه ریزی کنید. قبل از آزمایش بزاق، ممکن است لازم باشد مصرف برخی داروها را متوقف کنید. به پزشک خود در مورد تمام داروهایی که استفاده می کنید، از جمله کرم های پوستی، صحبت کنید.
تفسیر نتایج تست کورتیزول
آزمایش کورتیزول به تنهایی نمی تواند علت اختلالات کورتیزول را تشخیص دهد. اگر سطح کورتیزول شما نرمال نباشد، معمولاً آزمایشات بیشتری برای یافتن علت ایجاد مشکل انجام خواهید داد:
- سطوح بالای کورتیزول بیانگر:
- ابتلا به سندرم کوشینگ
- مصرف دوزهای بالای برخی داروهای استروئیدی برای مدت طولانی برای درمان بیماری هایی مانند آسم، آرتریت روماتوئید و لوپوس
- تومورهای غده هیپوفیز
- تومورهای غدد فوق کلیوی
سطوح پایین کورتیزول بیانگر:
- بیماری آدیسون یا نارسایی ثانویه آدرنال: علل شایع بیماری آدیسون شامل آسیب به غدد فوق کلیوی به دلیل بیماری های خود ایمن و برخی عفونت ها مانند سل (TB) و HIV/AIDS است. از طرفی نیز علل شایع نارسایی ثانویه آدرنال عبارتند از:
- بیماری های خود ایمن
- مشکلات غده هیپوفیز
- آسیب تروماتیک مغز
- شایع ترین علت سطوح پایین کورتیزول، قطع ناگهانی داروهای استروئیدی پس از استفاده طولانی مدت است.
اگر نتایج کورتیزول شما طبیعی نیست، همیشه به این معنی نیست که شما یک بیمار هستید و نیاز به درمان دارد. سطح کورتیزول می تواند تحت تأثیر شرایط زیر دچار اختلال شود:
- فشار
- بارداری
- ورزش
- بیماری جدی
- دمای سرد و گرم
- برخی از بیماری های تیروئید
- چاقی
- برخی داروها مانند قرص های ضد بارداری
مطالب مرتبط: آزمایش چکاپ ویتامین در منزل
کلام اخر
آزمایش کورتیزول یکی از آزمایشاتی است که ممکن است برای کمک به تشخیص هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH) استفاده شود. CAH گروهی از اختلالات ارثی است که در آن غدد فوق کلیوی، کورتیزول کافی تولید نمی کنند.
[gravityform id="7" title="true"]